باهر سمت و سوگیری بخواهیم به این سوال جواب بدهیم که دقیقا منظور از «زندگی در لحظه چیست؟» با سر می‌خوریم به بن‌بست تعاریفی توأمانْ روشن و ناروشن از «زمان».

🔅وقتی هم می‌پرسیم: «زمان ‌دقیقا چیست؟» جواب سر راستی برایش‌ نداریم. هر چه می‌گوییم و می‌نویسیم در بطن «زبان» بار می‌گیرد، جوانه می‌زند و می‌بالد. «زبان» هم درون شکل‌های متنوعی از زندگی جریان دارد که یکی‌‌ از هزاران شکل آن، «زندگی ایرانی» است، «شکل‌های زندگی» هم مثل رودخانه در بستر «زمان» در حال جوش و خروش.

🔅 اما اگر حین مرور این جواب‌های سرگیجه‌آور کمی تامل کنیم شاید بپذیریم‌ که «زمان» در واقع یک #مفهوم است و با «مکان» و «تکرار» و «استمرار» برای ما رخ‌نمایی می‌کند. انسان شاید تنها موجودی باشد که با «زمان» هم تداوم دارد و هم خودش را می‌شناسد.

🔅اما دور ِباطل اینجاست که شکل‌های زندگیِ‌ «زبان» ما، «زمان» را برای ما قابل فهم می‌کنند و از طرفی فهم «زمان» است که ما را به نحوه‌ی بودن‌مان درون «شکل زندگی» خاص‌مان آگاه می‌کند.

🔅از همین روست که می‌توان گفت «زمان» یک استعاره است، استعاره‌ای لایه‌لایه و تو در تو که فقط می‌توانیم انواع شکل‌های ظهور آن را منطبق بر منطق زندگی‌های جاری شده در شکل‌های گوناگونی که به خود می‌گیرد، بفهمیم. تعاریفی که به «دور» می پیچند؛ عین ذات زندگی، در سرشت خود متناقض‌اند و ابعاد متفاوت و متقابل‌شان اجازه‌ی فهم روشن را از ما دریغ می‌کنند. و شاید مثال و تمثیل، تنها راه ما برای دستیابی به تصویری چند بعدی از آن‌ها باشد.

🔅به عنوان مثال یک شکل شایعِ‌ روشن برای ما، «زمان خطی» است. ما به وضوح می‌دانیم که همین الان، داریم زمان «حال»ای را تجربه می‌کنیم که پشت خفقان ماسک، چشم در چشم مرگ، آشفته، در حال گذرست و وادارمان می‌کند در هوایی نفس بکشیم که انباشته از کرونا بالای سرمان می‌چرخد، #کروناها هر دم شکلک درمی‌آورند و وجودِ مرموزشان را بروز رسانی می‌کنند. همه هم خوب  «گذشته»ی نه چندان دوری را به یاد می‌آوریم که در آن هیچ خبری از کرونا نبود و امروز برای‌مان، هیجانِ آینده‌ای بود که هنوز در راهش بودیم و هیچ کدام از خواب‌های آشفته‌مان را به این‌طور آمدن‌اش تعبیر نکرده بودیم.

🔅در این شکل خطی از زمان، خودمان را «انسان تاریخی» می‌نامیم و می‌پذیریم داریم بحران بزرگی را که بعدها در تاریخ ثبت خواهد شد، زنده تجربه می‌کنیم و باخبریم دو روز پیش صدای تیز انفجار، هوای کرونازده‌ی بیروت را شکافت و ابرها را تا فرسنگ‌ها به عمق سیاه‌چاله‌ها تاراند تا باز یادمان بیندازد، دست‌های پنهانِ خودی و غیرخودی، همچنان به خون خاورمیانه‌ی رازآلود و بی‌قرار آغشته‌ است. اما ما هنوز به واکسینه‌شدن در مقابل این موقعیت‌های‌ خطرناک فکر می‌کنیم و به «آینده»‌ امیدواریم.

مژگان خلیلی
دکترای فلسفه غرب
دانشگاه علامه طباطبایی