• ^{آبشار گنج نامه}
• ^{رودخانه قره چای يا سياه رود}
• ^{غار هيزج}
• ^{غار بگليجه}
• ^{غار قلعه جوق}
• ^{غار آق قاي}
• ^{غار قوري قلعها}
• ^{دره زين}
• ^{دوزخ دره}
• ^{حيات وحش و شكارگاهها}

^{آبشار گنج نامه}

^{آبشارگنج نامه مهمترين آبشار در استان همدان مي باشد .و در نزديكي شهر همدان و در تفرجگاه گنج نامه قرار دارد .كتيبه هاي معروفي از دورة هخامنشي در نزديكي اين آبشار به جاي مانده است آب اين آبشار از ارتفاعي حدود 12 متر سرازير مي شود و آب عباس آباد را به وجود مي آورد دبي متوسط آن 200 ليتر در ثانيه است كه از درة زيباي عباس آباد و گنج نامه می گذرد. اين آبشار که دارای آب دائمی است، در کنار کتيبه های باستانی و در مسير صعود به ارتفاعات کوه الوند و نزديک شهر تاريخی همدان واقع گرديده است. امكانات قابل توجه براي بهره برداري تفريحي و سياحتي و دسترسي آسان در فصل هاي مناسب سال ، از امتيازات ديگر اين جازبة سياحتي است . ولي متاسفانه تاكنون از طرف سازمانهاي مسئول اقدام شايسته اي در اين مورد صورت پذيرفته نشده است .}

^{رودخانه قره چای يا سياه رود}

^{رودخانه قره چاي يا سياه رود كه يك رود فصلي است از ارتفاعات آغه و يال دره بين همدان و ملاير سرچشمه می گيرد و پس از اتصال به رودهای خاکو، مرادبيگ، سيمينه رود، همه کسی و فرجين و عبور از کوريجان و آبياری اراضی فامنين و قهاوند پس از زهكشي بخش مهمي ازسطح استان از شرق استان همدان وارد استان مركزي مي شود و به طرف حوض سلطان سرازير می گردد . شعبه هاي مهم آن مانند رود آبشينه و رود صالح آباد و ساير شعبات فرعي آن از قله هاي كوهستان الوند سرچشمه مي گيرند. رود قره چاي از كوه هاي شمالي استان نيز شعبات ديگري به نامهاي خميگان . زهتران و دمق را دريافت مي كند .}

^{غار هيزج}

^{غار هيزج در قرية هيزج ، که با قلعه جوق در حدود 6 کيلومتر فاصله دارد، در کنارة شمالی کوه قوزی قشلاق واقع شده است و در زبان محلی زاغه دره سی گفته می شود. پس از عبور از دهانه سنگ چين و ديوارة كوتاه غار به تالاري به طول 12 متر مي رسيم و پس از عبور از تالار وارد محوطه وسيعي مي شويم كه يك راه فرعي در گوشة آن و تخته سنگ هاي عظيم ريزشي در قسمت ديگرش ديده مي شود .غار به شکل دهليزی ساده و سر راست و بدنه ای تقريبا صاف و سفيد با کمترين خمگرد و انحنا تا عمق 150 متری ادامه دارد. در اين فاصله در خمگرد غار وارد محوطه‌اي مي شويم كه در دهانة آن پيش بندي آويخته است . پس از طي مسافتي پهناي غار قدري كمتر و سقف آن كوتاه تر مي شود در اين قسمت به تپه كوچكي از خاك رسوبي بر مي خوريم . در گوشه تالار ، دهانه كوتاه ، ولي گشادي است كه به دهليز وسيع و همواري راه دارد . در كنار چپ دهليز يك حفره 5 متري مي بينيم از غار تا دهكده هيزج راه زيادي نيست . اين غار سر راه اراك و همدان قرار دارد و طول آن 520 متر است . آنچه بيشتر از همه در اين غار جالب توجه است آويزه هاي آهكي عجيبي است كه مانند قنديلي كامل از بدنه غار آويزان شده است . در حال حاضر از اين غار بهره برداري به خصوصي نمي گردد .}

^{غار بگليجه}

^{غار خارق العاده بگليجه يا غار برگ ليجه در نزديکی روستای سرخ آباد همدان واقع شده و به صورت چاهی است که برای ورود به آن بايد از وسايل فنی استفاده کرد و بدون طناب، بازديد از اين غار ميسر نيست. غار بگليجه دارای استالاگميت های زيبايی است. طول اين غار در حدود 50 متر است و طی يک برنامه يک روزه از طريق همدان می توان از آن ديدن نمود.}

^{غار قلعه جوق}

^{غار قلعه جوق در شرق استان و مرز استان اراک ، و در دو کيلومتری روستای قلعه جوق بخش قهاوند ، در رشته کوهی موسوم به قوزوقشلاق قرار گرفته است که به دليل نزديکی به روستای مزبور به غار قلعه جوق معروف شده است. اين غار دارای سه مدخل است. يك مدخل در 5 / 10 متري از سطح زمين و دو مدخل ديگر در كنار هم و اندكي پايين تر در سمت چپ آن و در فاصلة 5 / 8 متري از زمين قرار گرفته اند . روي ديوار غار خطوط مختلف و نقوش نامفهومي ديده مي شود كه فقط تاريخ 1168 هجري كه دورة‌ افشاريه مي باشد را به خود گرفته است . راه ورود به غار نردبان 16 پله بزرگ و محكمي است كه در مدخل ورودي وسطي كار گذاشته اند . ورودي اين قسمت 106 سانتيمتر طول و 67 سانتيمتر عرض دارد كه به محوطة كوچكي به ابعاد 8/1 در 2/1 متر راه دارد . دو مدخل ديگر نيز به اين محوطه باز مي شوند . در سمت راست اين محوطه كه داراي چهار فرو رفتگي و سكوهايي در انتهاي آنها است و به منزله طبقه پايين غار است ، سوراخي وجود دارد كه پس از گذشتن از آن وارد اتاقي مي شويم و بعد از پايين رفتن از يك سكو به دالان اصلي غار كه دهليزي است سرتاسري به طول 4/2 متر و پهناي 77/1 متر و ارتفاع 2 متر مي رسيم و مدخل اصلي غار ( دهانه بالايي ) در ابتداي اين راهرو و در سمت راست اتاق ورودي ، داراي چشم اندازي بر مناظر دلگشاي اطراف است . در دوسمت و انتهاي اين دالان كه به طور مستقيم حفر شده است چندين اتاق منظم و هم شكل با اختلاف ابعاد چند سانتيمتري روبه روي هم با فاصلة 130 سانتيمتر با اصول هندسي توسط استادان هنرمند حفر شده است . تعداد اين اتاقها با اتاق انتهاي راهرو 13 باب است طول هر يك از اين اتاقها 2 متر و دهانه آنها 107 سانتيمتر است و در 45 سانتيمتري انتها داراي سكو است . در فاصله 5/10 متري دالان محوطه وسيع بيضي شكلي وجود دارد كه قطر كوچك آن 370 سانتيمتر از طول راهرو را در بر گرفته است و در دو انتهاي قطر بزرگ آن دو اتاق سكودار ديده ميشود يكي از اتاقها مانند اتاقهاي دو طرف راهرو ، با همان ابعاد ، و با گودال مربع كوچكي به ابعاد يك متر و عمق 50 سانتيمتر است . اين محوطه به منزله تالار غار است و سقف آن تراش ناوداني خورده و اندكي بلندتر از ساير قسمتهاي غار قرار دارد.بنا به روايتي اتاق دوم سمت راست راهرو كه فاقد سكو است منبع آب غار قرار داشته است .}

^{غار آق قايا}

^{در کنارِ غارِ سلطان بولاغ , که در جادة همدان واقع گرديده است ، راهی وجود دارد که به ميانه ديواری ميرسد . و بر فراز آن ديوار چند دهنه غار در کنار هم رو به شمال و به سوی جاده شوسه ديده می شود که عبارت اند از:}

^{غار شماره 1 : غار کوچکی است که از يک فضای 5/3 در 5/4 متر ساخته شده است و بلندی آن 7/1 متر است. در ديوارة مقابل ، سوراخي چند متري ديده ميشود كه از خاك پر شده مي باشد . كف غار از خاك نرمي پوشيده شده است . كه دراثر جريان آب باران در شكاف سنگها به وجود آمده است . در بدنه راست ، دالان باريكي به طول 5 متر ديده ميشود كه به علت انباشتگي خاك بايد به شكل خزيده از آن گذشت . سر دالان به غار شماره 2 باز ميشود و مانند راهرويي بين آن دو غار ميباشد .}

^{غار شماره 2 : در کنار غار شماره 1 قرار گرفته است و مانند دالان ساده ای به درازای 5/12 و پهنای 8/1 متر کشيده شده است. بلندی آن به 5/4 متر می رسد و بزرگترين اين غارها محسوب می گردد.}

^{غار شماره 3 : دالان تنگ و سر راست 7 متری است که در 3 متری غار شماره 2 در شيب تند بالای پرتگاه قرار گرفته است. پهنای آن 5/1 متر و به شکل سنجاق است. در پايان دالان يک سوراخ تقريبا 3 متری است که ورود به آن برای اشخاص باريک اندام امکان پذير ميباشد.}

^{غار قوري قلعه}

^{دره زينا}

^{درة زيبا وبا چشم اندازِ دل‌انگيزِ زينا مشتمل بر دو دره حيدره و كيوارستان است كه اولي به دامنه هاي كوه ميدان ميشان ختم ميگردد و روستاي حيدره را مانند نگيني زيبا درخود جاي مي دهد و دومي همراه رودخانه هاي پشت كوههاي الوند و كلاغ لان به دامنة آن كوه ها منتهي مي گردد. از ويژگي هاي چشمگير اين دره ، چشم انداز زيباي ميدان ميشان در آن سوي منطقة الوند مي باشد . اين دره با چشمه‌سارهاي زيبا و پوشش گياهي مناسب ويژگي هاي منحصر به فردي را دارا مي باشد.}

^{دوزخ دره}

^{دوزخ دره يكي از دره هاي صخره اي و ريزشي است و انتهاي آن به امامزاده كوه مي رسد . آبشار اين دره كه حدود 15 متر ارتفاع دارد بسيار معروف است . اين دره كه عناصر زيباي طبيعي و چشم اندازهاي بديع دارد ، علاقه مندان زيادي را ، به ويژه در فصل تابستان ، به سوي خود جلب مي نمايد . وجود بيشه زار و رودخانه در عمق دره هاي سلسله جبال الوند زيبايي هاي گردشگاهي آن را صد چندان نموده است .}

^{حيات وحش و شكارگاهها}

^{سراسر استان همدان به دليل مرتفع و كوهستاني بودن از زيستگاههاي انواع حيات وحش بزرگ و كوچك محسوب ميشود كه وحوشي از قبيل : كل , بز , قوچ , ميش , روباه , راسو , خرسِ قهوه اي , كبكِ معمولي و انواع ديگر پرندگان را در خود جاي داده است . زيستگاههاي حيات وحش استان چه در ارتفاعات و چه در جلگه و حواشي تالاب جزو مناطق حفاظت شده اند و شكار در آنها كلا ممنوع است .}

^{كانون شكار همدان ، با تصويب قانون شكار و صيد در سال 1346 به اداره شكارباني همدان تغيير نام يافت. و در برخي از شهرهاي استان ، پاسگاه شكارباني تاسيس گرديد. در سال 1353 با تصويب قانون حفاظت و بهسازي محيط تحت عنوان اداره كل حفاظت محيط زيست نامگذاري گرديد.. پس از پيروزي انقلاب اسلامي و با توجه به رشد روز افزون جمعيت و صنايع توليدي ، خدماتي و ... ساخت و تجهيز مركز تحقيقات زيست محيطي همدان با مساحتي در حدود 1980 متر مربع و زيربناي بالغ بر 2800 متر مربع از سال 1373 آغاز و با پيگيري و تلاش بي وقفه در سال 1380 به پايان رسيد و تجهيز آن در سالهاي جاري و آتي ادامه خواهد داشت.}

^{منطقه حفاظت شده خان گرمز}

^{منطقه حفاظت شده خان گرمز در وضعيت فعلي 5500 هكتار وسعت دارد كه در 34 كيلومتري غرب شهر تويسركان واقع شده است. قدمت ممنوعيت در اين منطقه به 18 سال مي رسد كه موجب افزايش قابل ملاحطه گونه هاي شاخص منجمله كل، بز ، قوچ و ميش گرديده است . در اين ارتباط كل و بز به دليل نداشتن غريزه مهاجرت از خطرات شكار غير مجاز و نداشتن امنيت زيستي و كمبود علوفه و مواد غذائي مصون مانده اند. كه به همين دليل تعداد زيادي از كل هاي موجود تا بيش از 10 سال قابل بهره برداري بوده و شكار آنها به لحاظ امكان جفت يابي و قلمرو طلبي گونه هاي جوانتر و نهايتا " در اين منطقه جمعيت قوچ و ميش به دلايل ياد شده ، فوق از تعداد كمتري برخوردارند در اين منطقه منابع آبي به صورت چشمه هاي دائمي با دبي مناسب و پوشش گياهي متنوع و غني كه در 2 گونه درختچه اي و بوته يافت ميشوند .}

^{منطقه تيراندازي و شكار ممنوع نشر}

^{وسعت اين منطقه حدود 6000 هكتار مي باشد كه در فاصله 45 كيلومتري شرق شهرستان همدان واقع است . اين منطقه جوان ترين حوزه تحت مديريت استان مي باشد كه مدت ممنوعيت آن در حال حاضر يك دوره سه سال طي گرديد ، لذا به لحاظ فراهم نمودن فاكتور امنيت جمعيت گونه هاي شاخص و قابل شكار آن افزايش چشمگيري داشته است. اين منطقه همانند منطقه ممنوعه ملوسان مورد هجوم شكارچيان متخلف قرار داشته و بدين سبب كل و بز اين منطقه را ترك و يا مورد شكارهاي غير مجاز واقع گرديده . قوچ و ميش را از گونه هاي شاخص و گرگ و روباه و شغال و كفتار و تشي و رودك را از گونه هاي معمولي اين حوزه مي توان نامبرد. وضعيت منابع آبي غني و پوشش گياهي آن تقريبا" ضعيف مي باشد كه در نظر است با همكاري منابع طبيعي استان احيا گردد.}

^{درياچه پشت سد اكباتان}

^{درياچه پشت سد اكباتان تنها درياچه استان مي باشد كه واقع در 9 كيلومتري جنوب شرقي شهر همدان واقع شده است وسعت اين درياچه حدود 60 هكتار و حداكثر و حداقل عمق آن به ترتيب 32 و 18 متر گذارش شده است آب ذخيره اين سد كه در بد امر 100 در صد نياز آب شرب شهر همدان را تامين مي نمود و در حال حاضر قادر به تامين حدود 50 درصد آب مورد نياز شهر را هم تامين نمي نمايد . گرداگرد سد را حدود 15 هكتار جنگل كاري كرده اند و درياچه آن براي عمليات آموزشي ، آزمايشي و نظامي مورد استفاده قرار مي گيرد .بررسي هاي كارشناسانه نشان ميدهد كه امكانات درياچه سد اكباتان براي بهره برداري هاي سياحتي يا جهانگردي و ورزشهاي آبي كاملا مساعد است و با اندك سرمايه گذاري در اين امر كه از نظر اقتصادي نيز اهميت دارد مي توان درياچه سد را تجهيز نمود تا به مجموعه تفريحي ورزشي تبديل شود. وجود برق ، دسترسي مناسب ، فضاي اطراف و فاصله اندك آن با شهر همدان از امتيازات بوالقوه درياچه سد اكباتان مي باشد .}